دانلود رایگان بررسی فلسفه سقا‌خانه

فهرست مطالب

مقدمه    1
فصل اول : نماد و نگرشی نمادین
1-1    نماد و نگرش نمادین به هستی     6
1-2    نماد و نقش آن در زندگی     10
فصل دوم : سقاخانه
2-1وجود افتراق فضاهای سنتی و مدرن    13
2-1-1  شناختی از دو واژه «نوگرایی» و «سنت گرایی»    13
2-1-2 گرایش به فضاهای شهری سنتی     14
2-1-3 مقایسه فضاهای سنتی و مدرن     16
2-2 فرهنگ واژگانی سقاخانه     18
2-3  علل پیدایش سقاخانه     24
2-4 دو عنصر اساسی در سقاخانه     31
2-4-1 آب    32
2-4-1-1 آب عنصر مقدس و مشترک در ادیان پهنه ی ایران زمین    34
2-4-1-2 آب در دیگر آیین های باستانی    36
2-4-1-3 آب در ادیان و آیین ها    37
2-4-1-3-1 آب در دیانت یهود    37
2-4-1-3-2 آب در مسیحیت     38
2-4-1-3-3 آب در آیین مندائی و صابئین     38
2-4-1-3-4 آب در اسلام     39
الف : بازتاب آب در اسلام     39
ب: آب در عرفان اسلامی – ایرانی     40
ج: آب ، واقعه كربلا و آب تربت     42
د: آب و مذهب دو روی یك سكه‌اند در سقا خانه     45
2-4- 2 آتش     50
2-4-2-1 آتش و نور در ایران باستان     50
2-4-2-1-1  اهمیت آتش و نور درجهان بینی آفرینش ایران باستان     53
2-4-2-1-2 آتش و نور واسطوره های آن در فرهنگ آریایی     53
2-4-2-2 كاركرد رمزهای آتش و نور در اسلام     54
2-4-2-3 كاركرد رمزهای آتش و نور در ایران     55
2-4-2-4 نور و هنر     56
2-5 معماری سقا خانه     57
2-6 عناصر نمادین سقا خانه     60
2-6-1 آینه     61
2-6-2 شمع ( چراغ نفتی ، لوستر )     63
2-6-2-1 شعله شمع     64
2-6-2-2 سوگند به نور و روشنایی و فروغ و شمع افروزی     66
2-6-2-3 شمع گردانی در مراسم مقدس     67
2-6-2-4 شمع در سقا خانه : آتش و آب     67
2-6-3 قفل     68
2-6-4 آدمكهای فلزی     70
2-6-5 پنجه      72
2-6-6 چشم     74
2-6-7 ظرف سقا خانه‌ای     75
2-6-8 ستاره     76
2-7 تزئینات دیگر سقاخانه     76
2-7 -1 کتیبه نویسی    76
2-7-2 سنگاب    80
2-8 رنگ در سقاخانه     81
2-8-1 پیشینه ای از رنگ     81
2-8-2 خواص رنگ سبز     82
2-8-2-1 مسرت بخشی و شاد آور بودن     83
2-8-2-2 تقویت تحمل پذیری و صبر     83
2-8-3 رنگ سبز در سقاخانه     84
2-9 معرفی تعدادی از سقاخانه‌های معروف
2-9-1 سقاخانه عزیز الله     90
2-9-2 سقاخانه سردر مجلسی     92
2-9-3 سقاخانه طوقچی     93
2-9-4 سقاخانه آقا میرزا اسدالله روضاتی     95
2-9-5 سقاخانه در دشت     97
2-9-6 سقاخانه حاج آقا شجاع     99
2-9-7 سقاخانه پنج شنبه دین     101
2-9-8 سقاخانه قدیمی رو به روی سردر مسجد جورجیو     103
2-9-9 سقاخانه‌های درب امام     105
2-9-9-1  سقاخانه دالان درب امام     105
2-9-9-2  سقاخانه صحن شمالی درب امام     106
2-9-9-3  سقاخانه مجاور درب امام     107
2-9-10 سقا خانه مسجد حكیم     108
2-9-11 سقا خانه هارونیه     109
2-9-12 سقاخانه درب كوشك     110
2-9-13 سقاخانه بیدآباد     110
2-9-14 سقاخانه حاج محمد جعفر     111
2-9- 15 سقاخانه قصر در دشت     112
2-9-16 سقاخانه گرگ یراق     113
2-9-17 سقاخانه گذرهارونیه     114
2-9-18 سقاخانه حاج علی     115
2-9- 19 سقاخانه آقانور     116
2-9-20 سقاخانه تركها     117
2-9- 21 سقاخانه مسجد سید     118
2-9-22 سقا خانه تاج الدین     119
2-9-23 سقاخانه مسجد لبنان     120
2-9- 24 سقاخانه مسجد ذكر الله     121

فصل سوم : مكتب سقا خانه
3-1 مكتب سقا خانه و پیدایش آن     122
3-2 هنرمندان مكتب سقا خانه     127
3-2-1 منصور قندریز     127
3-2-2 حسین زنده رودی     129
3-2-3 پرویز تناولی     131
3-2-4 فرامرز پیل آرام     133
3-2-5 ژازه طباطبایی     134
3-2-6 جعفر روحبخش     135
3-2-7 مسعود عربشاهی     135
3-2-8 ناصر اویسی     137
3-2-9 صادق تبریزی     138
3-3 تطبیق برخی آثار هنرمندان سقاخانه با ادعیه و طلسمات     139
3-4 نمونه‌ای دیگر از آثار هنرمندان معاصر با نگاه سقاخانه‌ای     145
نتیجه گیری     152
گزارش كار عملی     154
منابع     165
این تحقیق گذری است بر یكی از موضوعاتی كه چندین سالی است پیرامون آن خیلی صبحتی وجود ندارد و یا اگر باشد بسیار محدود است . هنوز هم این مكان تاریخی – مذهبی كه ریشه در نگرش های دینی ما دارد و کم کم با یك سری باورها و عقاید عجین شده ، در نظر بسیاری از اهمیت خود ساقط نشده و فقط گرد و غبار زمانه بر روی آن نشسته است .
در این تحقیق سعی كرده‌ام با کنکاشی  در تاریخ مطالبی  پیرامون علل پیدایش سقاخانه‌، معماری ظاهری آن ، عناصر ونشانه‌های نمادین در آن ، كه هر یك برای مردم معنا و مفهومی دارد را بگنجانم و از دیگر سو به پیوند سقاخانه و هنر پرداخته و نمونه هایی از این آثار ارائه گردیده است ،‌كه در طول این پروژه می‌توانید ملاحظه فرمایید  و با این آرزو که موثر واقع شود و چه بسا روزگاری ، سقاخانه نذر شما را نیز برآورده سازد.

 
 مقدمه
نخست باید معنی دین و هنر مشخص شود و سپس ربط حقیقی دین و هنر مورد تحقیق قرار گیرد تا در نهایت بتوان برای پرسش مذكور پاسخی مستدل یافت .
 «دین به معنای كل عبارت است از مجموعه فرامین ، قواعد و دستورات و احكام الهی كه برای خیر و سعادت و كمال انسان توسط پیامبران به بشر ابلاغ شده است . عنایت دین خیر و كمال مطلق است و كمال مطلق زیبایی حقیقی و جمال مطلق است . دریافت حقیقت مطلق ، شهودی است و عشق ذاتی ابنای بشر به حقیقت مطلق (حقیقه الحقایق) منشا شهود است و شهود میسر نشود الا به مسیر روح درعالم قدس و استغراق در دریای وحدت و آشنا شدن ذوق به توحید . »
حقیقت دین ، معرفت الهی است . موضوع و هدف دین ،‌وجود مطلق (‌خداوند)‌ است وشریعت ( دین ) راه و رسم الهی شدن را به انسان می‌آموزد تا صفات الهی در وجود انسان تجلی یابد و به مقام خلیفه الهی رسد .
الذی احسن كل شی خلفه و خدا كسی است كه هر چه را آفرید ، نیكو آفرید (‌آفریده او در نهایت حسن و زیبایی است ) .
در جهان چو حسن یوسف كس ندید         حسن آن دارد كه یوسف آفرید
 حضرت امام ( ره ) در كتاب شریف  دعای سحر می‌فرمایند :« بهاء به معنای زیبایی است و زیبایی عبارت است از وجود ، پس هر چه خیر و زیبایی و سناهست همه از بركات وجود است و سایه آن است تا آن جا كه گفته‌اند مساله اینكه وجود عبارت از خیر و زیبایی است همه از بدیهیات است پس وجود، همه‌اش زیبایی و جمال و نور و روشنی است و هر قدر وجود قوی‌تر باشد زیبایی‌اش عامتر و زیباتر خواهد بود .»
وجود تجلی واجب الوجود است . این تجلی و ظهور ، جلوه ی كمال مطلق و جمال مطلق و مساوی زیبایی است . اگر زیبایی ذات هنر باشد غایت هنر به امر خارج از ذات دلالت ندارد . پس غایت هنر همان حقیقت ذاتی آن و حقیقت ذاتی هنر ، زیبایی حقیقی است . از این باب ،‌موضوع و هدف ، دین و هنر امری واحد است . در هنر زیبایی حقیقی وجود مطلق و به عبارتی جمال مطلق است و از حیث تفاوتی میان موضوع دین و هنر نیست .
 « فلوطین معتقد است :« جسم زیبا از طریق بهره‌یابی از نیروی صورت بخشی كه از صور خدائی می‌آید ، وجود پیدا می‌كند . عقل و هر چه از عقل فیضان می‌یابد زیبایی اصیل روح است نه زیبایی ناشی از امور بیگانه و بدین جهت است كه می‌گویند روحی كه نیك و زیبا شود همانند خدا می‌گردد زیرا خدا منشا بخش بهتر و زیباتر هستی و به عبارت بهتر منشا خودهستی یعنی زیبایی است . روح ، موجودی خدائی و خود جزئی از زیبایی است و به هر چه نزدیك شود و دست یابد ، آن را تا آن حد كه قابلیت بهره‌وری از زیبائی دارد ، زیبا می‌سازد ، اگر بینی كه زیبا نیستی همان كن كه پیكر تراشان با پیكر می‌كنند ،‌ هر چه زیادی است بتراش و دور بینداز ، این جا را صاف كن ، آنجا را جلا بده ، كج را راست كن و سایه را روشن ساز و از كار خسته شو تا روشنایی خدائی فضیلت ، درخشیدن آغاز كند و خویشتن داری را برا و رنگ مقدسش بینی ،‌روح اگر خود زیبا نباشد زیبایی را نمی‌تواند دید از این رو كسی را كه می‌خواهد نیكی و زیبایی را ببیند نخست خود را باید همانند خدا كند و نیك و زیبا شود .»
اگر ذات هنر دینی است ، صورت هنر هم تجلی همان ذات است و صورت از ذات خود نمی‌تواند تخلف كند . این صورت ، صورت محسوس است و در هنرهای تجسمی كه با عینیت سروكار دارد صورت جسمانیه نامیده می شود .
 « میكل آنژ» می‌گوید :« هنر خوب برای نزدیكی به پروردگار است و در واقع جلوه‌ای از مظاهر زیبایی اوست .... نقاشی خوب ذره‌ای از كمال حق و نشانه‌ای از آوای موسیقی جان بخش آنست .... پس كفایت نیست استادی چیره باشی . باید روحت صفا داشته باشد و سلامت فكرت از روح القدس نشأت گیرد .
 «چکشم سنگ‌های سخت را صورت می‌دهد دستم آن را بر می‌گیرد هم فرمان می‌دهد یا آن را زیرو رو می‌سازد . بنابراین نیروی دیگری است كه سنگ سخت را نرم می‌كند و چكش خداوند است كه زیبایی می‌آفریند . من وبسیاری مثل من ، وظایفشان را چون فرمانی كه از طرف پروردگار به آنان داده شده ، انجام می دهند من با وجود ضغف و پیری ، به سبب عشق به پروردگارم كه همه امیدم بسته به اوست به هیچ وجهی از وظایفم دست برنخواهم داشت . »
منابع فارسی :
احیایی ،‌محمد؛بازتاب آتش و نور در باور و هنرهای مقدس ایران ؛ پایان نامه كارشناسی ارشد ،‌دانشگاه آزاد،83-82
آذر گشنسب ،‌اردشیر ؛ ( آتش در ایران باستان؛ چاپ دوم ،1353
اسماعیل پور ،‌ابوالقاسم ،‌اسطوره آفرینش در آیین مانی ؛تهران،نشر كارون ،چاپ اول،1381
امین زاده ،‌بهناز ؛ آب ، معماری ،‌شهرسازی مسلمین ؛ كتاب هنر ماه ، شماره 57 و 56 ،‌تهران، نشر خانه كتاب ایران ،1382
 اوشیدری ، جهانگیر ؛‌نور ، آتش ، آتشكده در آیین زرتشت ؛ ‌تهران ، ناشر مولف،1379 
اویسی ، نقاشی با شناسنامه ایرانی ؛ شماره 732، تهران ،1356
 باتیست تاورنیه ، ژان ؛‌سفر نامه تاورنیه ؛ترجمه: ابوتراب نوری ( نظم الدوله )؛ اصفهان،انتشارات تایید،چاپ دوم ،1336 
 بختور تاش ، نشان راز آمیز ؛1371
 بلوكباشی ،‌علی ؛نوروز ،‌جشن نوزایی آفرینش ؛تهران ، نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی ،چاپ اول، 1380
بنیادلو ،‌نادیا ؛  سقاخانه در ایران بانگاهی به سقاخانه‌های تهران ؛‌پایان نامه كارشناسی ارشد پژوهشی هنر ،1379
بهار ،‌مهرداد ؛ ادیان آسیایی ؛ ‌تهران ،‌نشر چشمه ،چاپ اول،1375
بهار ،‌مهرداد ؛ از اسطوره تا تاریخ ؛ تهران ، نشر چشمه،چاپ دوم،1377
 تناولی ،‌پرویز ؛ ،‌طلسم گرافیك سنتی ایران ؛ تهران،چاپ اول ،1385
 جهانیان ، اردشیر ؛ مقام آذریاآتش در فرهنگ اوستا ، تهران، چاپ دوم ،1376
 حریریان و همكاران، محمود ، ملك شهمیر زادی ، صادق ، آموزگار ،‌ ژاله ، میر سعیدی نادر ؛تاریخ ایران باستان؛تهران ،نشر سمت چاپ اول،1377 
خسروی ،‌محمد باقر؛ آب در فرهنگ و هنر معماری ایران ؛ فصلنامه هنر ، شماره 42 ،‌تهران ،‌وزارت ‌فرهنگ و ارشاد اسلامی ،1378
 دادمهر ،‌منصور ؛ سقاخانه و سنگابهای اصفهان ؛‌تهران ، انتشارات گل‌ها،چاپ اول،1378 
 دلاشو ، م لوفر ؛ زبان رمزی افسانه‌ها؛ ترجمه: جلال ستاری ؛ تهران ، انتشارات توس ،چاپ اول،1364
راوندی ، مرتضی ؛ تاریخ اجتماعی ایران ؛تهران ، انتشارات امیر كبیر،چاپ اول،1359 
 رجبی ، پرویز ؛‌ هزاره‌ های گمشده ،تهران ، انتشارات توس،چاپ اول،1380
زمردی ، حمیرا ؛‌نقد تطبیقی ادیان و اساطیر ؛ تهران ، نشر زواره،چاپ اول،1382 
 شایگان ،داریوش ؛‌آیین هند و عرفان اسلامی؛ ترجمه: جمشید ارجمند ؛ تهران ، فرزان روز ،چاپ اول،1382
شین دشتگل ، هلنا ؛‌صورت آب ؛كتاب هنرماه ،‌شماره 57-56، تهران ، نشر خانه كتاب ایران ،1382
عابدینی ، رضا ؛ سایه طوبی ،‌اولین مجموعه مقالات دوسالانه نقاشی جهان اسلام ؛ موزه هنرهای معاصر تهران، فرهنگستان جمهوری اسلامی،1379 
 علی پور سعدانی ، رضا ؛ شی باوری میان مردم خوزستان ؛ پایان نامه كارشناسی ارشد رشته نقاشی ، دانشگاه آزاد اسلامی ،83-82
 كرمانی ، فریبا ؛تطهیر در مسجد ، همایش معماری مسجد؛تهران ،دانشگاه هنر،1378
گاستون ، باشلار ؛ شعله شمع ؛ ترجمه : جلال ستاری ؛تهران، چاپ اول ،1377 
گودرزی ،‌مرتضی ؛ جست و جوی هویت در نقاشی معاصر ایران ؛تهران ، انتشارات علمی و فرهنگی،چاپ اول،1380 
 گوستاویونگ ،‌كارل ؛‌ انسان و سمبولهایش؛ ترجمه: ابوطالب صارمی ؛ تهران ، نشر امیركبیر،1352
 متز ‌،آدام ؛ تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا (‌رنسانس اسلامی ) ؛ ترجمه‌:علیرضا ذكاوتی ؛جلد 2 ،تهران ، انتشارات امیر كبیر،چاپ اول،1362 
 محراب بیگی ، محمد علی ؛ كربلا ، فرهنگ مردم وآب ؛ كتاب هنرماه ؛‌شماره 58-57 ، تهران، نشر خانه كتاب ایران،1382 
 معین ،‌محمد ؛ مزدیسنا و ادب پارسی ؛ 2 جلد ، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،چاپ دوم،1338 
نقی زاده ،‌محمد ؛مبانی هنردین در فرهنگ اسلامی ؛تهران، چاپ اول ،‌1385
 یاوری ، احمد رضا ؛‌شناختی از كشاورزی سنتی ایران؛تهران ، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر كتاب،چاپ اول،1359 
منابع اینترنتی :
http://www.andishegom.com
http://tranjhalink.blogfa.com
http://intranet.isfahan.ir/new-web-farsi/isfahan/tarikhi/sagakhane3/htm
http://intranet.isfahan.ir/new-web-farsi/isfahan/tarikhi/sagakhane2.htm
منابع تصویری :
احیایی ،محمد ؛ بازتاب آتش و نور در هنرهای مقدس ایران؛ پایان نامه كارشناسی ارشد رشته نقاشی،83-82 
تناولی ، پرویز ؛ طلسم گرافیك سنتی ایران ؛تهران، چاپ اول ،1385
 دادمهر ، منصور ؛ سقاخانه و سنگابهای اصفهان ؛تهران ، انتشارات گل‌ها،چاپ اول،1378 
http://intranet.isfahan.ir/new-webfarsi/isfahan/tarikhi/sagakhane1.htm
http://intranet.isfahan.ir/new-webfarsi/isfahan/tarikhi/sagakhane2.htm
http://intranet.isfahan.ir/new-webfarsi/isfahan/tarikhi/sagakhane3.htm